‘Ontzelving’

Ik volg nu een suggestie van Plato (Phaedrus 250) en begin over wat in onze omgeving het duidelijkst aanleiding geeft tot ‘ontzelving’. Dat is wat in de volksmond schoonheid wordt genoemd. Eigentijdse filosofen hebben de neiging om deze term te mijden, omdat ze liever praten over redenen dan over ervaringen. Maar de implicaties van schoonheidservaringen lijken me van groot belang. Je mag ze niet overslaan ten gunste van de analyse van een kritische woordenschat. Schoonheid is de passende en traditionele naam voor iets wat kunst en natuur met elkaar delen, en dat een vrij duidelijke betekenis geeft aan de ideeën van ervaringskwaliteit en bewustzijnsverandering. Gekweld en vol wrevel kijk ik uit mijn raam. Ik vergeet mijn omgeving en ik ben aan het piekeren over zeg de schade die aan mijn reputatie is toegebracht. Dan zie ik plots een biddende torenvalk. In een oogwenk is alles veranderd. Verdwenen is het piekerende zelf, samen met zijn gekwetste ijdelheid. Nu bestaat er niets anders dan de torenvalk. En als ik nu weer aan die andere kwestie denk, dan lijkt die plots minder belangrijk. Uiteraard kunnen we dit ook bewust doen: aandacht geven aan de natuur om onze geest te zuiveren van zelfzuchtige kopzorgen. Het lijkt misschien vreemd om het argument tegen wat ik grofweg als ‘de romantiek’ heb bestempeld, te beginnen met aandacht voor de natuur. In feite denk ik dat geen van de grote romantici écht geloofde dat we alleen ontvangen wat we geven en dat de natuur enkel door ons leven leeft, hoewel de minderen geneigd zijn om Kant te volgen en de natuur te gebruiken als een excuus om zichzelf verheven te voelen. De grote romantici, inclusief degene die ik zojuist heb geciteerd, overstijgen de ‘romantiek’. Genieten van de natuur op een manier die op jezelf gericht is, lijkt me geforceerd. Het is niet alleen natuurlijker maar ook beter om jezelf te vergeten tijdens het genieten van het puur vreemde, doelloze en onafhankelijke bestaan van dieren, vogels, stenen en bomen. ‘Niet hoe de wereld is, is het mystieke, maar dat zij is.’